soyut nedir? çağın anlayışı içinde 'soyut'un belirlenmesi

soyut nedir? çağın anlayışı içinde 'soyut'un belirlenmesi

çağın başında wilhelm worringer, sanat tarihine yeni bir araştırma mantığı getirirken, tüm sanat yaratmaları için iki kavram saptamak ister. bu iki kavram, iki temel içtepiyi, iki psikolojik fenomeni karşılar. bunlardan biri , bütün natüralist eğilimli sanat anlayışlarının dayandığı özdeşleyim içtepisi, öbürü de tüm anti-natüralist, soyut eğilimli sanat anlayışlarının dayandığı 'soyutlama' içtepisidir.
özdeşleyim kavramını, theodor lipps'den alan worringer, bununla; doğaya yönelik, doğa ile mutlu bir ilgi kurmak isteyen sanat üsluplarını açıklamak ister.şöyle ki özdeşleyimde insan, kendi varlığının dışında bulunan obje'lere yönelir, onların varlığında kendi duygularını ve tinsel etkinliğini , özgürlüğünü yaşar. ancak, bunun olabilmesi için, önce insan ile insan suje'si ile doğa ve doğal nesneler arasında bir güven ve bir sempati ilgisinin doğmuş olması gerekir. böyle bir güven ve sempati ilgisi, insanı doğaya ve nesnelere götürür. insan, karşılaştığı bu nesnelere kendi duygu ve tinsel etkinliğini yükler. estetik haz , böyle bir süreç içinde doğan bir ürün olur. çünkü, estetik haz, insanın duygularını yüklediği bir nesnede, kendi duygularını yaşamasından doğar..
ancak worringer, th. lipps'den aldığın ve lipps'in de tüm sanat yaratmalarına uyguladığı bu özdeşleyim içtepisininin tüm sanat yaratmalarına uygulanamayağını , yalnız bir tür sanat yaratmalarına , natüralist sanat yaratmalarına uygulanabileceğini saptamak ister. buna göre anti-natüralist sanat anlayışları özdeşleyim kavramı ile açıklanamaz. bu anti-natüralist sanat anlayışları ise 'soyut' kavramı altında toplanır . şu halde , soyut sanat anlayışı özdeşleyim ile açıklanamayacağına göre , soyut sanatı açıklayacak bir başka kavrama gereksinme vardır bu kavramı worringer 'soyut ' içtepisinde bulur.
buna göre , iki içtepimiz var; özdeşleyim ve soyutlama içtepileri. bir de bunların karşılıkları olan iki üslup var: natüralist ve soyut üslup . yukarıda, natüralist üslup ile arasındaki ilgiye kısaca değinmiştik. bu ilgi insan süjesi ile doğa varlığı arasında kurulan mutlu bir ilgiye dayanıyordu. şimdi, soyutlama içtepisi açısından insan ile doğa arasındaki ilginin nasıl bir ilgi olduğunu sorabiliriz. söylememiz gerekir ki , bu ilgi insanın dış dünya ve dış dünya olayları karşısında duyduğu bir iç huzursuzluğunu ve tinsel bir korkuyu dile getirir. insanın bağlamsız, karmaşık ve sınırsız dünya olayları karşısında duyabileceği en belirgin
duygu , iç huzursuzluğu ve korku duyguları olacaktır. ama öte yandan, insan, evrende güven ve huzur içinde, korkusuz yaşamak ister. insan bu huzur ve güven ihtiyacını nasıl karşılayacaktır ? insan , bu huzur ve güveni sanatta, sanat biçimlerinde bulacaktır. ancak , sanatta huzur ve güven bulma olanağı, artık özdeşleşimde olduğu gibi , "dış dünyanın nesnelerine kendini vermek onlar aracılığı ile kendi kendinden haz duymak değildir; tersine , her bir nesneyi keyfiliğinden ve görünüşteki tesadüfiliğinden kurtarma , onu soyut biçimlere yaklaştırarar ölümsüz kılma ve böylece görünüşler dünyasında sığınılacak bir huzur noktası bulmaktır. "
insanı dış dünyanın keyfilik ve korkusundan kurtaracak olan bu huzur noktası , ancak keyfi ve desadüfi olan her şeyi sanatta 'mutlak' değerlere götürmek ile elde edilebilir. bu mutlak değerler , real yaşamın dışında, soyut biçimler dünyasında , soyut sanatta ancak kavranabilir. yalnız soyut sanat biçimleri , mutlak değerler olarak, insana huzur ve mutluluk sağlarlar.
şimdi , insana mutluluk sağlayan bu soyut sanata nasıl ulaşılabildiğini sorabiliriz........


kaynak/ismail tunalı
felsefenin ışığında
modern resim